Janusz Korczak

Korczak był prekursorem walki o prawa dziecka; zwracał szczególną uwagę na nierównoprawną pozycję dzieci w społeczeństwie, ich zależność od dorosłych; domagał się, by uznano, że dziecko jest pełnowartościowym człowiekiem od chwili narodzin, na każdym etapie swego istnienia i ma prawo być sobą, takim jakim jest.

Idee te znalazły odbicie i rozwinięcie w stworzonym przez Korczaka nowoczesnym systemie wychowania — antyautorytarnym, respektującym potrzeby i dążenia dziecka, pobudzającym je do aktywności i samodzielności, a zarazem realistycznym, uwzględniającym dziecięce słabości (niemożność przejęcia przez dzieci pełnej odpowiedzialności za świat) i skłaniającym dziecko do pracy nad sobą; integralnym elementem tego systemu były różne formy dziecięcego samorządu.

Swe poglądy pedagogiczne Korczak zawarł przede wszystkim w tetralogii Jak kochać dziecko (1920) i programowym utworze Prawo dziecka do szacunku (1929), a także w wielu innych pracach (m.in. Momenty wychowawcze 1919, Prawidła życia 1930, Pedagogika żartobliwa 1939).

W Prawie dziecka do szacunku domagał się m.in.: szacunku dla niewiedzy dziecka, dla pracy poznania i ciężkiej pracy wzrostu; szacunku dla niepowodzeń, łez i tajemnic, dla własności dziecka i jego budżetu;

dziecko ma także prawo do wspomnień, intymności, marzeń i swoich słodkich tajemnic.

Oryginalna twórczość literacka Korczaka dla dzieci i o dzieciach łączy humanitaryzm i głęboką znajomość psychiki dziecięcej z liryzmem, humorem i fantazją. Na twórczość Janusza Korczaka składają się takie dzieła jak:

• „Którędy”, 1898 r.
Dramat w czterech aktach.

• „Dzieci ulicy”, 1901 r.
Pierwsza powieść przedstawiająca życie dzieci z ulic warszawskich.

• „Koszałki opałki”, 1905 r.
Satyra społeczna poruszająca zarówno istotne i błahe sprawy społeczne.

• „Dziecko salonu”, 1906 r.
Powieść zawiera wątki autobiograficzne, wyraża uczucie buntu wobec mieszczańskiej rodziny.

• „Mośki, Joski, Srule”, 1909 r.
Opowieść dla dzieci. Powstała na podstawie materiału zgromadzonego w czasie kolonii letnich w „Michałówce” (1907)

• „Józki, Jaśki, Franki”, 1910 r.
Opowieść dla dzieci. Tematem są wydarzenia, obserwacje z kolonii letnich w „Wilhelmówce”.

• „Sława”, 1912 r.
Opowieść o biednych dzieciach, które marzą o sławie.

• „Bobo”, 1913 r.
Książka zawiera trzy samodzielne utwory: „Bobo”, „Spowiedź motyla”, „Feralny tydzień”.

• „Momenty wychowawcze”,1919 r.
Książka ukazuje warsztat pracy Korczaka: formy i sposoby obserwacji dziecka.

• „Jak kochać dzieci”,1920-1921.
Jedno z ważniejszych dzieł pisarskich Korczaka, które w następnych wydaniach pojawiło się pod tytułem: „Jak kochać dziecko”. Jego kolejne części noszą tytuły: „Dziecko w rodzinie”, „Internat”, „Kolonie letnie”, „Dom Sierot”.

• „Sam na sam z Bogiem. Modlitwy ludzi, którzy się nie modlą”, 1921 r.
Recenzja: Hanna Zahorska- „Książka Korczaka jest interesującą próbą zbliżenia się do Boga człowieka, który jest poza kościołem i jego kultem tradycyjnym”.

• „Król Maciuś Pierwszy”, 1922 r.
Jedna z najbardziej znanych i popularnych książek Korczaka.
Recenzja: M.R [Maria Rettinger] „Pisana dla dzieci, dla chłopaków o wyraźnych skłonnościach reformatorskich”.

• „Król Maciuś na wyspie bezludnej”, 1923 r.
Jest to druga część „Króla Maciusia Pierwszego”.
Recenzja: Zofia Szmydtowa- „Książka pisana ze znajomością życia młodych, ich stosunków wzajemnych, zabaw, a nade wszystko mowy”.

• „Bankructwo małego Dżeka”, 1924 r.
W powieści tej została ukazana historia chłopca, który chce założyć spółdzielnię uczniowską. Była tłumaczona na wiele języków.

• „Kiedy znów będę mały”, 1925 r.
Książka skierowana do dorosłego i młodego czytelnika. Ukazuje stan duszy człowieka.

• „Bezwstydnie krótkie”, 1926 r.
Krótkie i satyryczne refleksje na temat stosunków we współczesnej Polsce.

• „Prawo dziecka do szacunku”, 1928 r.
Książka zawiera Korczakowską deklarację praw dziecka, którą tworzył przez wiele lat obserwacji. Pozwala lepiej poznać dziecko i jego przeżycia.

• „Prawidła życia. Pedagogika dla młodzieży i dorosłych”, 1929r.
Jest to książka poruszająca stosunek dziecka do świata i świata do dziecka.

• „Senat szaleńców”, 1931 r.
Humoreska ponura w trzech aktach. Wystawiana w teatrze „Ateneum”.

• „Kajtuś czarodziej”, 1934 r.
Powieść fantastyczna dla dzieci i młodzieży, Korczak dedykuje ją „niespokojnym chłopcom”.

• „Uparty chłopiec” 1938 r.
Książka o młodych latach Ludwika Pasteura.

• „Ludzie są dobrzy”, 1938 r
Opowiadanie o dziewczynce, która wraz z matką wyjechała do Palestyny po śmierci ojca.

• „Trzy wyprawy Herszka”, 1939 r.
Treścią powiastki są przeżycia i przygody biednego, osieroconego chłopaka Herszka zafascynowanego opowiadaniami brata o krainie szczęścia. Trzy razy wybiera się w podróż do Palestyny.

• „Pedagogika żartobliwa”, 1939 r.
Ostatni utwór Korczaka.

• „Pamiętnik”, 1942 r.

W 1946 został założony Polski Komitet Korczakowski (obecnie Polskie Stowarzyszenie im. Janusza Korczaka) z zadaniem propagowania myśli pedagogicznej Korczaka, prowadzenia badań nad jego twórczością, koordynowania działalności terenowych kręgów korczakowskich. W 1979 powstało Międzynarodowe Stowarzyszenie im. Janusza Korczaka jako federacja organizacji korczakowskich. Stowarzyszenia korczakowskie zajmują się upowszechnianiem doświadczeń teoretycznych i praktycznych realizowanych w różnych krajach w oparciu o dorobek Janusza Korczaka.